Hafta Tatili ile Genel Tatilin Ayný Güne Denk Gelmesi Durumunda Yapýlan Çalýþmalarýn Ücretlendirilmesi Sorunu

Çalýþma hayatýnda sýkça karþýlaþýlan ve ancak genel anlamda yanlýþ ve/veya eksik uygulanan konulardan birisi, hafta tatilinin Ulusal Bayram ve genel tatil günlerinden birisine rastlayýp da bu günde çalýþma yapýlmasý halinde iþçilere yapýlacak ilave ödemenin nasýl olacaðýdýr. Takvimsel olarak böyle bir günün yaþanmasý ve bu günlerde çalýþýlmasý olaðandýr. Bu günlerde çalýþýlmasý olaðan olmasýna karþýlýk, bu günlerde yapýlan çalýþmalar karþýlýðýnda iþçilere yapýlacak ilave ödemeler konusunda uygulamada olaðan dýþý yorum ya da farklýlýklar görülmektedir. Gerçekten de uygulamada iþçilere, bu günlerin genel tatil günü sayýlarak ilave 1 yevmiye (toplamda 2 yevmiye) ödendiði, bu günlerin fazla çalýþma olarak dikkate alýnýp ilave 1,5 yevmiye (toplamda 2,5 yevmiye) ödendiði veyahut da bu günlerin hem fazla çalýþma ve hem de genel tatil günü çalýþmasý kabul edilerek ilave 2,5 yevmiye (toplamda 3,5 ya da 4,5 yevmiye) ödendiði görülmektedir. Peki uygulamada bu kadar farklýlýðýn bir arada yaþandýðý iþgücü piyasasýnda, bu günlerde çalýþma yapýlmasý halinde çalýþanlara ödenmesi gereken ilave ücretin miktarý ne olmalýdýr?

Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günü Kavramý

Ulusal Bayram ve genel tatil günlerinin (UBGT) hangileri olduðu 2429 sayýlý UBGT Hakkýnda Yasasýnda ifade edilmiþtir. Buna göre,

• 28 Ekim 13.00’ten sonra ve 29 Ekim Ulusal Bayram
• 1 Ocak yýlbaþý tatili
• 1 Mayýs Emek ve Dayanýþma Günü
• 15 Temmuz Demokrasi ve Milli Birlik Günü
• 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramý
• 19 Mayýs Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramý
• 30 Aðustos Zafer Bayramý
• Ramazan Bayramý (3 buçuk gün)
• Kurban Bayramý (4 buçuk gün)

Günleri, UBGT günleridir.

Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinde Yapýlan Çalýþmalarýn Ücretlendirilmesi

Yukarýda ifade edilen günlerde çalýþma yapýlmasý halinde iþçilere ödenmesi gereken ilave ücretlerin nasýl olmasý gerektiði 4857 sayýlý Ýþ Yasasýnýn 47. maddesinde “Bu Kanun kapsamýna giren iþyerlerinde çalýþan iþçilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalýþmazlarsa, bir iþ karþýlýðý olmaksýzýn o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalýþýrlarsa ayrýca çalýþýlan her gün için bir günlük ücreti ödenir. Yüzde usulünün uygulandýðý iþyerlerinde iþçilerin ulusal bayram ve genel tatil ücretleri iþverence iþçiye ödenir.” þeklinde düzenlenmiþtir. Buna göre yukarýda sayýlan 15,5 günün ücreti iþçilere bir iþ olmaksýzýn ödenecektir. Bu günlerde çalýþýlmasý halinde ise iþçilere çalýþýlan her bir gün için ilave bir günlük yevmiye daha ödenmesi gerekmektedir.

Bu noktada, UBGT günlerinde kaç saatlik bir çalýþmanýn karþýlýðýnda ilave bir günlük yevmiyenin ödeneceðine iliþkin bir düzenlemeye yer verilmemiþ olmasýnýn özel olarak vurgulanmasý gerekmektedir. Öyle ki, UBGT günlerinde yapýlan çalýþmalar için herhangi bir süre sýnýrlamasý uygulamasýna gidilmemiþtir. Bu nedenle UBGT günü sayýlan zamanlarda çalýþan iþçi, bu günlerde ne kadar çalýþýrsa çalýþsýn ilave bir günlük ücrete hak kazanacaktýr. UBGT sayýlan günlerde 10 dakika çalýþýlsa da, 1 saat çalýþýlsa da, 3 saat çalýþýlsa da, 6 saat çalýþýlsa da ya da tam gün çalýþýlsa da iþçiye ilave bir günlük ücret ödenmesi gerekmektedir.

Burada vurgulanmasý gereken diðer önemli bir husus, iþçilere UBGT günlerinde çalýþýlmasý halinde ödenecek ilave bir günlük yevmiyenin hesabýnda iþyerindeki çalýþmanýn günlük 7 buçuk saat üzerinden hesaplanmasý gerektiðidir. Ýki nedenden ötürü ilave bir günlük yevmiyenin hesabýnda günlük 7 buçuk saatlik çalýþmanýn dikkate alýnmasý gerektiði düþünülmektedir. Ýlk olarak ilave yevmiyenin hesabýnda günlük 7 buçuk saatten daha fazla bir sürenin dikkate alýnmasý iþçi lehine bir yorum olmayacaktýr. Yani bir iþyerinde günde 9 saat çalýþýlmasýyla haftalýk çalýþma süresinin 5 günde tamamlandýðý bir iþyerinde, iþçilerin ilave bir günlük yevmiyeyi hak edebilmek için UBGT günlerinden birinde 9 saate kadar çalýþtýrýlmasý gündeme gelecektir. Ancak Yasa Koyucunun böyle bir düzenlemeye hükmetmemesi nedeniyle, iþçi aleyhine karar verilmesinin uygun olmayacaðý düþünülmektedir. Ýkinci ve asýl olarak ise, hafta tatiline iliþkin düzenlemelerin yer aldýðý Ýþ Yasasýnýn 46. maddesinin gerekçesinde[2] cumartesi gününün de iþ günü olarak sayýlmýþ olmasýdýr. Bu iki nedenden ötürü, haftalýk çalýþma sýnýrýnýn altý günde bitiriliyormuþ gibi hesap edilmesinin ve böylece UBGT günlerinde çalýþýlmasý halinde iþçilere yapýlacak ilave ödemelerin süresi hesabýnda en fazla günlük 7 buçuk saatlik sürenin dikkate alýnmasýnýn daha isabetli olacaðý düþünülmektedir.[3]

Hafta Tatili Kavramý

Hafta tatiline iliþkin ilk düzenleme, 2429 sayýlý UBGT Yasasýnýn 3. maddesinde yer alan “Hafta tatili pazar günüdür.” ifadeyle çalýþma hayatýna girmiþtir.

22.05.2003 tarihinde çalýþma hayatýna giren Ýþ Yasasýnda hafta tatili ‘gününe’ deðil, ‘hakkýna’ yer verilmiþtir. Öyle ki bu durum, Ýþ Yasasýnýn 46. maddesinde yer alan ‘Bu Kanun kapsamýna giren iþyerlerinde, iþçilere tatil gününden önce 63 üncü maddeye göre belirlenen iþ günlerinde çalýþmýþ olmalarý koþulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili) verilir.’ ifadesiyle vücut bulmuþtur.

Diðer yandan Ýþ Yasasýnýn 63. maddesi ‘Genel bakýmdan çalýþma süresi haftada en çok kýrk beþ saattir. Aksi kararlaþtýrýlmamýþsa bu süre, iþyerlerinde haftanýn çalýþýlan günlerine eþit ölçüde bölünerek uygulanýr.’ hükmüne amirdir.

Bu üç yasal düzenleme hep birlikte deðerlendirildiðinde þu sonuçlar ortaya çýkmaktadýr. Kural olarak hafta tatili günü, pazar günüdür. Hafta tatili pazar günü olmasa da, bu haktan vazgeçilemez, bu nedenle haftanýn herhangi bir günü hafta tatili hakkýnýn kullandýrýlmasý gerekmektedir. Hafta tatiline hak kazanmak için Ýþ Yasasýnýn 63. maddesinde belirlenen iþ günlerinde çalýþýlmýþ olmasý gerekmektedir. Ýþ Yasasýnýn 63. maddesinde belirtilen haftalýk çalýþma süresinin, iþyerinde uygulanmakta olan çalýþma sistemi içinde tüketilmesi halinde çalýþanlar hafta tatiline hak kazanacaktýr.[4]

Hafta Tatilinde Yapýlan Çalýþmalarýn Ücretlendirilmesi

Bir haftada 45 saat çalýþan iþçi, hafta tatiline hak kazanacaktýr. Hafta tatili günlerinde çalýþýlmasý durumunda haftalýk çalýþma süresi 45 saati geçeceði için iþçilere yapýlacak ilave ödemelerin Ýþ Yasasýnýn ‘Fazla Çalýþma Ücreti’ baþlýðýný taþýyan 41. maddesi hükümleri çerçevesinde yapýlmasý gerekmektedir. Bu nedenle hafta tatilinde çalýþma yapan iþçilere, yapýlan fazla çalýþma süresiyle iþçinin saatlik ücretinin (en az) % 50 arttýrýlmýþ halinin çarpýlarak bulunan tutarýn iþçilere ödenmesi gerekmektedir. Öyle ki, saatlik ücreti 10,00 TL olan bir iþçinin o hafta 45 saat çalýþtýðý kabul edilirse,

• Hafta tatili gününde 2 saat çalýþan bu iþçiye, saatlik ücretinin % 50 arttýrýlmýþ haliyle (15,00 TL), çalýþýlan fazla çalýþma süresinin (2 saat) çarpýlarak ortaya çýkan tutarýn (30,00 TL) iþçiye fazla çalýþma ücreti olarak ödenmesi gerekmektedir.
• Hafta tatili gününde 5 saat çalýþan bu iþçiye, saatlik ücretinin % 50 arttýrýlmýþ haliyle (15,00 TL), çalýþýlan fazla çalýþma süresinin (5 saat) çarpýlarak ortaya çýkan tutarýn (75,00 TL) iþçiye fazla çalýþma ücreti olarak ödenmesi gerekmektedir.
• Hafta tatili gününde 7,5 saat çalýþan bu iþçiye, saatlik ücretinin % 50 arttýrýlmýþ haliyle (15,00 TL), çalýþýlan fazla çalýþma süresinin (7,5 saat) çarpýlarak ortaya çýkan tutarýn (112,50 TL) iþçiye fazla çalýþma ücreti olarak ödenmesi gerekmektedir.

Burada belirtilmesi gereken temel husus, fazla çalýþma ücretinin hesabýnda kýsýt hesabýnýn olduðudur. Yani iþçinin haftalýk 45 saati tamamladýktan sonra yapacaðý 10 dakikalýk çalýþma da, 1 ya da birkaç saatlik çalýþma da veyahut da tam gün yapacaðý çalýþma da fazla çalýþma olarak deðer görecek ve hesaplamalar da bu kapsamda yapýlacaktýr. Nitekim Ýþ Yasasýnýn 41. maddesine dayanýlarak hazýrlanan ‘Ýþ Kanununa Ýliþkin Fazla Çalýþma ve Fazla Sürelerle Çalýþma Yönetmeliði’ nin (Yönetmelik) 5. maddesinin 2. fýkrasýnda bu durum “Fazla çalýþma veya fazla sürelerle çalýþma sürelerinin hesabýnda yarým saatten az olan süreler yarým saat, yarým saati aþan süreler ise bir saat sayýlýr.” þeklinde ifade edilmiþtir. Bu nedenledir ki, yapýlan fazla çalýþma ücretinin hesaplanmasýnda bir kýsýt uygulamasý mevcuttur. Yani, iþçinin yaptýðý fazla çalýþma süresinin Yönetmelik’in 5. maddesinde yer alan hüküm çerçevesinde yarým ya da tam saate yuvarlanarak hesaplanmasý gerekmektedir. Yani hafta tatilinde çalýþan bir iþçi 1-29 dakika fazla çalýþmasý durumunda 30 dakikalýk fazla çalýþma ücretine, 30 dakika-1 saat 29 dakika fazla çalýþma yapmasý durumunda 1 buçuk saatlik fazla çalýþma ücretine, 1 saat 30 dakika-2 saat 29 dakika fazla çalýþma yapmasý durumunda 3 saatlik fazla çalýþma ücretine…nihayet 7 saat 30 dakika-8 saat 29 dakika fazla çalýþma yapýlmasý durumunda 12 saat fazla çalýþma ücretine hak kazanacaktýr.

Çalýþýlan Hafta Tatili Gününün Ayný Zamanda Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinden Biri Olmasý Durumunda Ýþçiye Yapýlacak Ýlave Ödemeler Nasýl Hesaplanmalýdýr?

UBGT günlerinden birinde çalýþýlmasý halinde, çalýþýlan her bir gün için iþçilere ilave bir günlük yevmiye daha ödenecek ve toplamda iþçiye o gün için 2 yevmiye ödenmiþ olacaktýr. Bu günlerde yapýlan çalýþmalar karþýlýðýnda iþçilere ödenecek ilave ödemelere iliþkin olarak Yasa Koyucu herhangi bir kýsýt uygulamasýna gitmemiþtir. Yani iþçi, UBGT sayýlan günlerin birinde ne kadar çalýþýrsa çalýþsýn ilave bir günlük yevmiyeye hak kazanacaktýr.

Hafta tatili günü sayýlan zamanlarda çalýþýlmasý halinde ise iþçinin yapacaðý çalýþmalarýn süresi haftalýk 45 saati aþacaðý için, iþçiye fazla çalýþma ücretinin ödenmesi ve ödenecek ilave tutarlarýn da Ýþ Yasasýnýn 41. maddesi ile Yönetmelik’in 5. maddesi hükümleri çerçevesinde hesaplanmasý gerekmektedir. Bu günlerde yapýlan çalýþmalarýn karþýlýðý da, çalýþýlan süreyle orantýlý olarak hesaplanacaktýr.

Hafta tatili ile UBGT günlerinin ayný güne denk gelmesi ve bu günlerde çalýþýlmasý halinde, iþçiye yapýlacak ilave ödemeler için öncelikle iþçinin kaç saat çalýþtýðýnýn tespit edilmesi gerekmektedir. Ýþçinin kaç saat çalýþtýðýnýn tespiti yapýlmadan bu günlerde yapýlan çalýþmalar karþýlýðýnda ödenecek ilave ödemelerin kimi zaman iþçi lehine (fazla), kimi zaman iþçi aleyhine (eksik) olduðu görülmektedir. Örneðin, günlük ücreti 75,00 TL, saatlik ücreti 10,00 TL olan bir iþçiye hafta tatiliyle UBGT günlerinin çakýþtýðý bir günde çalýþmasý durumunda yapýlacak ilave tutarlar aþaðýda yer alan tablodaki genel mantýða göre yapýlmalýdýr.

Yukarýda yer alan tablodaki hesaplamadan da anlaþýlacaðý üzere, bu günlerde yapýlan çalýþmalarda öncelikle iþçinin kaç saat çalýþtýðýnýn tespit edilmesi gerekmektedir. Çalýþma süresi tespit edildikten sonra o gün 1 dakikadan 5 saat 29 dakikaya kadar yapýlan çalýþmalar için iþçilere ilave bir günlük yevmiyenin ödenmesi gerekmektedir. Çünkü bu süreler içinde yapýlan çalýþmalar karþýlýðýnda iþçilere ödenecek ilave bir günlük yevmiyenin karþýlýðý, iþçiye yapýlacak fazla çalýþma ücretinden fazladýr (ya da 5 saat 29 dakika kadar yapýlan çalýþmalar için eþittir). Ancak iþçinin çalýþma süresi 5 saat 30 dakika ve daha fazla süreyle olmasý durumunda, iþçilere yapýlacak ilave ödemelerin karþýlýðýnýn fazla çalýþma ücreti olarak ödenmesi gerekmektedir. Tabloda yer alan örneklere göre de, bu sürelerin fazla çalýþma olarak belirlenmesiyle ortaya çýkan tutar, bir günlük yevmiyeyi aþmaktadýr.

Tabloda yer alan þekle uygun olmayan ödemeler, yukarýda ifade edilen yasal düzenlemelere aykýrý olacaktýr. Ayrýca tabloya uygun olmayan ödemelerin yapýlmasý iþçilere eksik ödeme yapýlmasýný gündeme getirebileceði gibi fazla ödemelere de sebep olacaktýr. Bu nedenlerle, bu günlerde çalýþma yapýlmasý durumunda öncelikle iþçinin kaç saat çalýþtýðýnýn tespit edilmesi ve yapýlacak ilave ödemelerin de çalýþma süresi mukabilinde olmasý gerekmektedir.

Uygulamada, bu günlerde yapýlan çalýþmalar karþýlýðýnda iþçilere ilave 2,5 yevmiye (toplamda 3,5 ya da 4,5 yevmiye) ödendiði görülmektedir. Ancak hemen belirtilmeli ki, her iki tatil gününün kesiþtiði günlerde çalýþan iþçilere hem UBGT ilave ücretinin ve hem de fazla çalýþma ücretinin birlikte ödenmesi, yukarýdaki paragraflarda yer alan gerekçeler nedeniyle mümkün görünmemektedir. Bu þekilde yapýlacak bir ödeme ne yasal düzenlemelere ve ne de iþçi lehine bir yorum olacaktýr.

Sonuç

Ýþ Kanununun 63. maddesindeki çalýþma sürelerinin, iþyerindeki mevcut çalýþma þartlarý çerçevesinde tüketilmesi durumunda iþçiler hafta tatiline hak kazanacaklardýr. Hafta tatili de 24 saatten az olmamak üzere belirlenecektir. Hafta tatili gününde çalýþma yapýlmasý durumunda, iþçiye fazla çalýþma ücreti ödenmesi gerekmektedir. Yapýlan çalýþmalarýn kýsýt uygulamasýyla hesaplanmasý, yarým saatten az olan sürelerin yarým saate, yarým saatten fazla olan sürelerin ise tam saate uyarlanarak hesaplanmasý ve iþçinin saatlik ücretinin % 50 arttýrýlmýþ haliyle iþçinin yaptýðý fazla çalýþma süresinin çarpýlarak ortaya çýkan tutarýn iþçiye fazla çalýþma ücreti olarak ödenmesi gerekmektedir.

UBGT günlerinin hangileri olduðu mevzuatta düzenlenmiþtir. Buna göre, bu günlerde çalýþýlmasý halinde çalýþýlan her gün için iþçilere ilave bir günlük yevmiyenin daha ödenmesi gerekmektedir. Bu günlere iþçi kaç saat ya da kaç dakika çalýþýrsa çalýþsýn ilave bir günlük yevmiyeye hak kazanacaktýr.

Bu iki günün ayný güne denk geldiði ve o günlerde iþçilerin çalýþtýðý varsayýmýnda ise iþçilere ödenecek ilave tutarlar için öncelikle iþçilerin kaç saat çalýþtýðýnýn belirlenmesi gerekmektedir. Ýþçilerin 1 dakikadan 5 saat 29 dakikaya kadar yaptýklarý çalýþmalar için ilave bir günlük yevmiyenin, 5 saat 30 dakika ve daha fazla süreyle yapýlan çalýþmalarda ise fazla çalýþma ücretinin iþçilere ödenmesi gerekmektedir. Bu þekle uygun olarak yapýlacak ilave ödemeler, hem yasal düzenlemelere uygun olacak ve hem de ‘iþçi lehine yorum’ ilkesi iþletilmiþ olacaktýr.

Ýþçinin bu günlerde yaptýðý çalýþmalarýn süresi hesaplanmadan yapýlacak ilave ödemelerde, iþçiye fazla ödeme veya eksik ödeme yapýlmasý gündeme gelebilecektir. Ýþçilere yapýlan eksik ödemeler nedeniyle iþverenler idari para cezasýyla karþý karþýya kalabileceklerdir. Ýþçilere fazla ödeme yapýlmasý durumunda ise, söz konusu ödemeler süreklilik arz edeceði için mevcut durum çalýþma koþullarýndan sayýlacak ve artýk yapýlan ödemeden daha aþaðý bir tutarda ödeme iþçiye yapýlamayacaktýr.

Kaynakça

— 4857 sayýlý Ýþ Kanunu, 10.06.2003

— Ýþ Kanununa Ýliþkin Fazla Çalýþma ve Fazla Sürelerle Çalýþma Yönetmeliði, 06.04.2004